Wskaźnik rotacji zapasów: co to jest i jak go obliczyć?

Wskaźnik rotacji zapasów to parametr o kluczowym znaczeniu dla firm, ponieważ informuje o efektywności obrotu magazynowanymi produktami. Dzięki niemu możliwe jest przygotowanie optymalnych sposobów zarządzania zapasami oraz oszacowanie wartości składowanych produktów.

Wskaźnik rotacji zapasów – definicja

Wskaźnik rotacji zapasów informuje o tym, ile razy nastąpił obrót zapasami w magazynie w przeciągu określonego przedziału czasowego (miesiąc, kwartał, rok). Pozwala obliczyć, ile czasu jest potrzebne, aby środki finansowe zainwestowane w towary zwróciły się. Jest wyrażany w formie liczbowej i nie posiada ustandaryzowanej normy, która pozwala jednoznacznie ocenić, czy uzyskany rezultat jest korzystny lub niekorzystny.

Uzyskana wartość wskaźnika rotacji zapasów pozwala wyodrębnić dwie możliwe sytuacje:

• wysoki wskaźnik rotacji: z reguły sygnalizuje optymalny przepływ towarów w magazynie, który generuje przychód.
• niski wskaźnik rotacji: może (ale nie musi) być oznaką nieefektywnego zarządzania zapasami magazynowymi.

Zagadnienie wysokiego i niskiego wskaźnika rotacji zapasów omówimy bliżej w drugiej części artykułu.

Jak obliczyć wskaźnik rotacji zapasów?

Wzór na wyprowadzenie wskaźnika rotacji zapasów nie jest skomplikowany. Jego wartość oblicza się poprzez podzielenie całkowitego kosztu własnego sprzedaży (przychód ze sprzedaży) w trakcie założonego okresu (na przykład rok) przez średnią wartość zapasów w tym samym przedziale czasowym.

Wskaźnik rotacji zapasów = Koszt własny sprzedaży / Średnia wartość zapasów

Przykładowo: jeśli przychód ze sprzedaży produktu w ciągu roku wyniósł 120 000 zł, a średnia wartość zapasu wynosiła 40 000 zł, to otrzymamy wskaźnik o wartości 3. Oznacza to, że w ciągu roku zapasy w magazynie wymieniano trzy razy.

Uzyskanie wyniku 365, co w praktyce jest wartością nieosiągalną, oznaczałoby, że produkt byłby wyprzedawany codziennie, tym samym sam zapas nie istniałby, ponieważ byłby w ciągłym obrocie.

Wzrost wskaźnika jest informacją pozytywną, ponieważ oznacza, że produkt generuje przychód, nie zalegając bezczynnie na magazynie, a w związku z tym zwiększając koszty

Posiadając wymienione wyżej dane można również obliczyć wskaźnik rotacji zapasów w dniach. Informuje on, ile dni jest potrzebnych, aby sprzedać zapas produktów. Do jego wyznaczenia korzystamy z następującego równania:

Wskaźnik rotacji zapasów w dniach = (Średnia wartość zapasów / Koszt własny sprzedaży) x 365 (jeśli chcemy obliczyć wskaźnik w skali roku).

Po podstawieniu danych, które wykorzystaliśmy do wcześniejszych obliczeń, uzyskamy informację, że zapas spędza średnio 121,6 dni na magazynie.

Dzięki znajomości tych wskaźników możliwa jest identyfikacja problemu związanego z nieefektywnym składowaniem produktów oraz wprowadzenie działań zaradczych: zmianę wykorzystania przestrzeni magazynowej, zastosowanie innych rozwiązań składowania czy wprowadzenie korekt w projekcie układu magazynu.

1. Wysoki wskaźnik zapasów

Najczęściej wysoka wartość wskaźnika zapasów jest pozytywnym sygnałem, który koreluje z wysokimi wynikami sprzedażowymi. Z drugiej strony stwarza to dodatkowe wyzwania, ponieważ jego utrzymanie wymaga płynnego i optymalnego przebiegu procesów logistycznych. Posiadając magazyn, który odznacza się stale wysoką rotacją zapasów, należy liczyć się z większymi generowanymi kosztami, ponieważ operacje dotyczące obsługi towarów, realizacji zamówień i przygotowania ich do wysyłki muszą cechować się maksymalną efektywnością.

Przykładem działalności, która cechują się wysokim wskaźnikiem zapasów oraz zarządzaniem bardzo dużą liczbą referencji, są firmy z branży włókienniczej (np. odzież) czy zajmujące się sprzedażą żywności i napojów.

Magazyny, w których obsługiwany jest towar o wysokiej rotacji, powinny mieć pełny i na bieżąco aktualizowany wgląd w stan zapasów oraz posiadać zapasy bezpieczeństwa w przypadku ryzyka wystąpienia braków.

Należy też jednak pamiętać, że wysoki wskaźnik zapasów może być sygnałem dla firmy, że nie jest ona w stanie zaspokoić popytu na oferowane towary.

2. Niski wskaźnik rotacji zapasów

Niski wskaźnik rotacji zapasów może być oznaką, że w magazynie składuje się zbyt dużo produktów. Zarządzanie zapasami, które nie uczestniczą w obrocie, zwiększa koszty związane z ich magazynowaniem, a także, wraz z upływającym czasem i w zależności od branży, stwarza ryzyko posiadania przestarzałych towarów.

Aby unikać tego typu sytuacji, firmy stosują różne strategie biznesowe: zniżki, wyprzedaże, oferty błyskawiczne, a w ostateczności likwidację zapasów. Trochę inaczej sytuacja wygląda w przypadku produkcji lub branży przemysłowej, w których posiadanie zapasów o niskim wskaźniku rotacji jest często sytuacją normalną i niekoniecznie sygnałem nieefektywnej gospodarki magazynowej. Na przykład samochód nie staje się towarem przestarzałym po miesiącu składowania.

Optymalnym rozwiązaniem jest dążenie do zachowania balansu. Idealna rotacja zapasów powinna być bliska minimalnej ilości czasu potrzebnej na ponowne zaopatrzenie w sprzedane produkty. Towar nie może być składowany dłużej niż jest to wymagane, ale też nie powinno go nigdy zabraknąć.

Wskaźnik rotacji zapasów a układ magazynu

Wartość wskaźnika rotacji zapasów ma wpływ zarówno na układ magazynu, jak i wykonywane w nim operacje, na przykład:

• Plan stref magazynowych: rotacja zapasów jest kluczowa dla projektowania układu magazynu. Wpływa na rozmieszczenie produktów w strefach magazynowych w oparciu o klasyfikację według systemu ABC (A: wysoka rotacja, B: średnia rotacja, C: niska rotacja).
• Pojemność magazynowa: śledzenie poziomu i rotacji zapasów pozwala efektywnie zarządzać dostępną przestrzenią magazynową.
• Przepływ towarów w magazynie: w przypadku składowania i obsługi produktów o zróżnicowanym wskaźniku rotacji zapasów niezbędne jest zastosowanie systemu zarządzania magazynem do kontroli przepływu produktów w obrębie gospodarki magazynowej.

Efektywne zarządzanie zapasami

Znajomość wskaźnika rotacji zapasów w magazynie umożliwia odpowiednie rozplanowanie dostępnej przestrzeni magazynowej, oszacowanie zakładanych przyjęć i wydań towarów, a przede wszystkim pozwala efektywnie zarządzać funkcjonowaniem magazynu.