Praca
SUSANA VAL
Dyrektor Zaragoza Logistics Center
W dziedzinie logistyki i transportu pojęcie „ostatnia mila” odnosi się do ostatniego odcinka łańcucha dostaw, na którym produkt jest dostarczany do miejsca docelowego wskazanego przez klienta końcowego. Stanowi kluczowy etap logistyki e-commerce, ponieważ ma bezpośredni wpływ na koszty i zadowolenie klienta.
Ostatnia mila to spore wyzwanie dla każdego przedsiębiorstwa, ponieważ w drodze do miejsca dostawy towar może napotkać liczne przeszkody. Niektóre z tych przeszkód są związane z samym transportem, a inne z rodzajem dostarczanego produktu. Obecnie trendy takie jak dynamiczny rozwój handlu elektronicznego sprawiają, że efektywna realizacja etapu ostatniej mili jest jeszcze bardziej skomplikowana.
Wyzwania logistyki ostatniej mili
Ostatnia mila, czyli dystrybucja towarów w miastach, to najtrudniejszy etap łańcucha dostaw, ponieważ łączy się z nią kilka istotnych wyzwań:
- Zrównoważony rozwój – zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem, np. w Hiszpanii w gminach liczących powyżej 50 tysięcy mieszkańców od 1 stycznia 2023 roku obowiązkowe będzie wyznaczenie stref niskiej emisji.
- Integracja z mobilnością miejską – w tym celu miasta wprowadzają plany zrównoważonej mobilności miejskiej.
- Przepisy prawne dotyczące pojazdów ciężarowych– ograniczenie wjazdu takich pojazdów do miast w zależności od rodzaju drogi, rodzaju i masy maksymalnej pojazdu czy pory dnia.
- Zwyczaje konsumenckie – zmiany, jakie spowodował rozwój handlu elektronicznego będący skutkiem pandemii COVID-19. Wciąż notowany jest wzrost w zakresie dostaw B2C (business to consumer), a dostawy B2B (business to business) pozostają na stabilnym poziomie. W rezultacie operatorzy logistyczni musieli zmodyfikować swoje procesy, począwszy od ostatniej mili, oraz wdrożyć najnowsze technologie w celu usprawnienia zarządzania zapasami i flotami transportowymi.
Na całym świecie skutkiem rozkwitu handlu internetowego jest z kolei rozwój transportu ostatniej mili. Przykładowo Hiszpania jest obecnie trzecim w Europie krajem pod względem wielkości sprzedaży internetowej, z obrotami na poziomie 69,4 mld dolarów. W 2021 roku, podczas pandemii COVID-19, 76% hiszpańskich internautów dokonywało regularnych zakupów przez internet. W tym samym roku europejski handel elektroniczny wzrósł o 13%, osiągając wartość 730 mld dolarów. Wszystkie te transakcje sprzedaży elektronicznej wiążą się naturalnie z dostawami.
Aby sprostać wszystkim tym wyzwaniom, firmy wdrażają innowacyjne rozwiązania oparte na technologii i infrastrukturze logistycznej umożliwiające dostarczanie zamówień w jak najkrótszym czasie, po jak najniższych kosztach i w sposób maksymalnie skuteczny. Najnowocześniejsze rozwiązania ostatniej mili łączą procesy zarządzania dużymi ilościami danych z algorytmami do wyznaczania tras, czujnikami, sztuczną inteligencją oraz paliwami alternatywnymi. Rozwiązania te obejmują zarówno pojazdy elektryczne (dwu- i trzykołowe, np. skutery), nie emitujące zanieczyszczeń, jak i małe magazyny miejskie, które ułatwiają konsolidację i dystrybucję zamówień na etapie ostatniej mili.
Automaty paczkowe to rozwiązanie łączące technologię i infrastrukturę. Stanowią wygodny punkt odbioru dla klientów końcowych, co sprawia, że dostawa zamówień jest wygodniejsza dla wszystkich zainteresowanych.
Co to jest automat paczkowy?
Automat paczkowy to system automatycznych skrytek, który umożliwia konsumentowi odebranie lub nadanie paczki w dowolnym momencie, bez konieczności oczekiwania na kuriera. Rozwiązanie to minimalizuje niekorzystny wpływ logistyki ostatniej mili na środowisko w miastach poprzez ograniczenie liczby kilometrów pokonywanych przez pojazdy realizujące transport. Tego rodzaju skrytki są również przydatne w konsolidacji ładunków, która służy optymalizacji wykorzystania przestrzeni ładunkowej pojazdu ciężarowego.
Automaty paczkowe stanowią ułatwienie logistyki ostatniej mili dla dostawców usług 3PL, ponieważ redukują liczbę przejazdów wykonywanych niepotrzebnie w sytuacji, gdy klienta nie ma w domu. Umieszczenie zamówień w cyfrowych skrytkach przynosi zatem oszczędności operatorom logistycznym, ale jest także korzystne dla klientów: mają oni wystarczająco dużo czasu na odebranie zamówienia, a automaty są często zlokalizowane blisko ich domów.
Automaty paczkowe są dostępne w trybie 24/7, co daje całkowitą elastyczność, jeśli chodzi o porę dostarczenia i odbioru przesyłki. Obecnie podobne skrytki są wykorzystywane również do innych celów, np. do tymczasowego przechowywania przedmiotów lub ułatwienia wymiany między osobami prywatnymi. Automaty obniżają koszty dostaw, ponieważ często znajdują się w miejscach bardzo uczęszczanych, takich jak sklepy, biura lub osiedla mieszkaniowe. Jedną z zalet tego rozwiązania jest to, że można je spersonalizować w celu umożliwienia zarządzania wszystkimi informacjami poprzez chmurę, co ułatwia odzyskiwanie paczek (Kum Fai Y. i inni, 2019).
Automaty paczkowe mogą obniżyć koszty dostaw do konsumentów, ponieważ często są zlokalizowane w miejscach bardzo uczęszczanych, takich jak sklepy, biura lub osiedla mieszkaniowe
Testy pilotażowe automatów paczkowych w logistyce ostatniej mili
Automatyczne skrytki, od lat wykorzystywane w sektorze prywatnym, są również stosowane przez podmioty państwowe jako rozwiązanie optymalizujące mobilność i transport miejski oraz ułatwiające dostęp do e-handlu na obszarach wiejskich. W ramach programu Horyzont 2020 Unia Europejska promowała wdrażanie inteligentnych skrytek poprzez pionierskie projekty w różnych krajach europejskich. Na przykład w Hiszpanii i we Włoszech opracowano dwa zastosowania automatów paczkowych:
- Projekt pilotażowy 1. Automaty paczkowe umieszczone na stacjach metra, aby pasażerowie mogli przy okazji podróży metrem odebrać swoje zamówienia.
- Projekt pilotażowy 2. Automaty paczkowe wspierające włączenie społeczne na obszarach wiejskich poprzez ułatwienie dostępu do różnych usług osobom starszym i obcokrajowcom.
➤ Projekt pilotażowy 1: Automaty paczkowe na stacjach metro
Ten pilotaż był realizowany w hiszpańskiej Walencji w ramach europejskiego projektu SPROUT. Automaty paczkowe zostały umieszczone na stacjach metra, aby pasażerowie mogli odbierać przesyłki przy okazji podróży zamiast oczekiwać na nie w domu. W ten sposób zostaje ograniczona liczba przejazdów firm kurierskich, ponieważ nie muszą one zawozić przesyłek pod wiele adresów, lecz dostarczają je w jedno miejsce.
W Walencji automaty paczkowe były już dostępna na terenach prywatnych, takich jak stacje benzynowe, supermarkety i budynki mieszkalne, ale nie w miejscach będących własnością państwa czy samorządów, takich jak stacje metra. Przy wyborze lokalizacji skrytek brano pod uwagę preferencje potencjalnych użytkowników oraz kryteria techniczne, np. zasilanie, zasięg wi-fi czy pole widzenia kamer monitoringu.
Badanie wykazało, że cyfrowe skrytki poprawiły mobilność w Walencji, ponieważ przyczyniły się do rozładowania korków ulicznych, co przełożyło się na zmniejszenie emisji do atmosfery gazów cieplarnianych. Zlokalizowanie punktu odbioru paczek na stacji metra pozwoliło zmniejszyć liczbę samochodów dostawczych na ostatniej mili w mieście.
Usługa automatów paczkowych dostępna na stacjach metra funkcjonowała w następujący sposób:
- Aby móc odbierać paczki w automatach, użytkownik (niekoniecznie korzystający z metra) mógł zarejestrować się na stronie internetowej firmy świadczącej usługę.
- Podczas rejestracji użytkownik mógł wybrać automat, z którego będzie odbierał swoje zamówienia.
- W momencie robienia zakupów w partnerskich sklepach internetowych użytkownik mógł zaznaczyć, że chce odebrać zamówienie z automatu paczkowego.
- Gdy paczka została umieszczona w automacie, użytkownik otrzymywał SMS-em, e-mailem lub przez aplikację kod kreskowy umożliwiający otwarcie skrytki.
- Użytkownik otwierał skrytkę za pomocą kodu kreskowego i wyjmował z niej paczkę.
W ramach tego pilotażu zebrano cenne dane, takie jak średnia liczba kilometrów, jaką przebyła paczka do momentu jej dostarczenia. Dostarczanie przesyłek do jednego punktu odbioru zamiast w wiele miejsc pozwoliło znacznie zmniejszyć liczbę pokonywanych kilometrów.
Na podstawie uzyskanych danych oszacowano, że pojazdy dostarczające paczki na ostatniej mili miały średni współczynnik emisji 0,254 kg CO2/km i pokonywały średnio dystans 2,5 km na paczkę. W przypadku dwóch automatów paczkowych zainstalowanych na stacjach metra emisja gazów cieplarnianych była niższa o 48,26 kg i 117,47 kg, co w skali roku oznacza, że jeden automat, który obsługuje 6200 paczek rocznie, przyczynia się do obniżenia emisji CO2 o ok. 3937 kg.
➤ Projekt pilotażowy 2: Automaty paczkowe na obszarach wiejskich
Drugi pilotaż został przeprowadzony w ramach europejskiego projektu INDIMO, którego celem jest zapewnienie wszystkim członkom społeczeństwa możliwości korzystania z usług z zakresu mobilności cyfrowej. Program polegał na zainstalowaniu automatów paczkowych na obszarze wiejskim koło włoskiej Bolonii, a jego celem było włączenie społeczne osób starszych i obcokrajowców poprzez ułatwienie im dostępu do różnych usług. Oddalone od ośrodków miejskich społeczności wiejskie nie mają bowiem dostępu do tych samych usług co mieszkańcy miast. Powszechniejsze zastosowanie inteligentnych skrytek może znacząco poprawić dostępność usług na tych obszarach.
W tym projekcie pilotażowym cyfrowa skrytka służyła nie tylko do odbierania i nadawania paczek i korespondencji, lecz również do płacenia rachunków i doładowywania kart telefonicznych prepaid.
Starzenie się społeczeństwa w prowincji Bolonia stanowi poważny problem: w 2018 roku 24,4% mieszkańców miało co najmniej 65 lat (247 800 osób). Jednocześnie znacząco wzrósł odsetek obcokrajowców. Projekt pilotażowy miał miejsce w Monghidoro, położonej 40 km od centrum Bolonii gminie wiejskiej, którą zamieszkiwały wówczas 3702 osoby, a gęstość zaludnienia wynosiła 76,4 osoby/km².
Projekt pozwolił zbadać kilka wskaźników, które mierzą stopień włączenia społecznego. Wyniki pokazały, że 16% mieszkańców nie miało możliwości, by dotrzeć do jakichkolwiek usług w ciągu 30 minut pieszo, 28,5% nigdy nie korzystało z komputera, a 67% było zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.
Celem projektu było umożliwienie dostępu do handlu elektronicznego i usług cyfrowych grupie, która z uwagi na lokalizację geograficzną jest pod tym względem wykluczona społecznie. Do osiągnięcia tego celu posłużyły automaty paczkowe, które są już stosowane na obszarach miejskich. Innymi słowy, program ten był skierowany do osób, które z różnych powodów nie posiadały dostępu do usług dostępnych dla mieszkańców miast. Grupą docelową były osoby starsze, obcokrajowcy oraz osoby wykazujące niski poziom dochodów, wykształcenia i kompetencji cyfrowych.
Inteligentne skrytki umożliwiały użytkownikom korzystanie z kilku usług: wysyłanie i odbieranie przesyłek, opłacanie rachunków oraz doładowywanie kart telefonicznych prepaid. Dostęp do skrytki odbywał się poprzez aplikację zainstalowaną na urządzeniu mobilnym (smartfonie lub tablecie). Należy zaznaczyć, że takie urządzenia nigdy wcześniej nie były testowane na obszarach wiejskich, lecz były umieszczane jedynie w prywatnych budynkach na terenie miast.
Wśród głównych wyzwań, jakie napotkał zespół badawczy przy wdrażaniu projektu, należy wymienić brak znajomości nowych technologii i niski poziom cyfryzacji mieszkańców, a także niedostatecznie rozwiniętą usługę publicznego transportu zbiorowego na tym obszarze. Zainstalowane tam skrytki cyfrowe miały zwiększyć dostępność podstawowych usług i handlu internetowego dla ludności zamieszkującej obszar wiejski.
Sposób działania automatów paczkowych
Ekran powitalny aplikacji umożliwiającej korzystanie z automatu zawierał podstawowe funkcje: odbiór i wysyłka paczek (e-commerce i konsumenckich), odbiór korespondencji wymagającej podpisu, dokonywanie płatności oraz korzystanie ze skrytek do przechowywania rzeczy osobistych.
Oto sposób obsługi poszczególnych funkcji:
- W przypadku odbioru paczki odbiorca otrzymywał poprzez aplikację firmy kurierskiej informację o nadejściu paczki wraz z kodem QR, którego zeskanowanie powodowało otwarcie właściwej skrytki.
- W przypadku wysyłki paczki nadawca uzyskiwał dostęp do funkcjonalności za pomocą kodu QR. Po wprowadzeniu informacji o przesyłce umieszczał paczkę w skrytce, a na koniec otrzymywał potwierdzenie nadania na swój e-mail.
- W przypadku korespondencji wymagającej podpisu (np. list polecony) adresat był proszony w powiadomieniu przesłanym poprzez aplikację firmy kurierskiej o pokwitowanie odbioru za pomocą podpisu cyfrowego, a następnie otrzymywał kod QR, za pomocą którego mógł otworzyć skrytkę. Podpis cyfrowy jest równoważny z podpisem własnoręcznym, a zatem gwarantuje autentyczność, integralność i ważność dokumentu. Aby otrzymać korespondencję, użytkownik musiał potwierdzić swoją tożsamość cyfrową.
- W przypadku płatności użytkownik logował się do automatu i uzyskiwał dostęp do funkcjonalności za pomocą kodu QR. Po wejściu do systemu wybierał operację, jaką chciał wykonać. Płatność odbywała się kartą lub gotówką. Na koniec użytkownik otrzymywał e-mail z potwierdzeniem dokonania płatności.
Dr Susana Val jest dyrektorką Zaragoza Logistics Center (ZLC) w Saragossie. Jest również wykładowczynią w Międzynarodowym Programie Logistycznym MIT Saragossa oraz badaczką w Centrum Transportu i Logistyki MIT i Grupie Badawczej Transportu ZLC.